Βιωσιμότητα και γεωργία μικρής κλίμακας

της Κατερίνας Τσοπάνογλου

Η περιβαλλοντική ισορροπία και η βιωσιμότητα, βρίσκονται εδώ και καιρό στο επίκεντρο ενδιαφέροντος της πολιτικής, της οικονομίας και της επιστήμης. Αποτελούν πλέον, όπως άλλωστε οι κάθε αξίες, τρόπο σκέψης, ζωής και κριτήριο επιλογών. Η ορθολογική χρήση των πόρων, απαραίτητη προϋπόθεση της βιωσιμότητας, καλείται να αντιμετωπίσει την πρόκληση της ολοένα και πιο εντατικοποιημένης γεωργίας. Πρόσφατα, τα ευρωπαϊκά γραφεία της Greenpeace δημοσίευσαν τις τάσεις του αγροτικού τομέα για ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση [1].

Τι συμβαίνει με τις επενδύσεις;

Αρχικά, η αειφορία φαίνεται να συναντά τροχοπέδη την άνιση κατανομή των χρηματικών κεφαλαίων τα οποία επενδύονται [1]. Είναι επόμενο, τα πιο σύγχρονα και μεγάλα αγροκτήματα να αποτελούν ισχυρό πόλο έλξης του μεγαλύτερου ποσοστού των επενδύσεων. Ωστόσο, το γεγονός αυτό ενισχύει όλο και περισσότερο την ανάπτυξη των ήδη μεγάλων εκμεταλλεύσεων, παραγκωνίζοντας όλο και περισσότερο τα αγροκτήματα μικρότερης κλίμακας.

Η διαπίστωση αυτή, εγείρει ενδιαφέρον και θα πρέπει να αξιολογηθεί ιδιαιτέρως ευφυώς από την χώρα μας. Γιατί; Διότι η αγροτική παραγωγή της Ελλάδας, χαρακτηρίζεται από τα μικρής κλίμακας αγροκτήματα και μαστίζεται από τον πολυτεμαχισμό.

Ας μιλήσουμε με αριθμούς

Σε διάστημα 14 ετών, συγκεκριμένα από το έτος 2007 έως το έτος 2021, παρατηρήθηκε μείωση του αριθμού αποκλειστικά των μικρών αγροκτημάτων, της τάξης του 31% [1]. Ταυτόχρονα, η μείωση αυτή, συμπίπτει με την παράλληλη αύξηση αγροκτημάτων μεγάλης κλίμακας, της τάξης του 59% [1].

Ρίχνοντας μια μάτια στην οικονομική πλευρά των παραπάνω, αξίζει να μελετήσουμε το μέγεθος της οικονομικής απόδοσης. Η ποσοστιαία μεταβολή του μεριδίου της συνολικής οικονομικής απόδοσης των μικρών αγροκτημάτων υπολογίζεται -22%. Σημαντικός δείκτης για την ανάπτυξη και την ευημερία είναι το αγροτικό εισόδημα. Η ποσοστιαία μεταβολή του μέσου καθαρού εισοδήματος υπολογίζεται στο -13% για το σύνολο των αγροκτημάτων. Το ίδιο μέγεθος ανέρχεται στο -29% για τα μικρά αγροκτήματα [1].

Ας εξηγήσουμε όμως λίγο αυτά τα νούμερα

Ουσιαστικά, τα αγροκτήματα μεγάλης κλίμακας αυξάνονται κατά μεγαλύτερο ποσοστό από αυτό που μειώνονται τα αγροκτήματα μικρής κλίμακας. Το γεγονός αυτό, αποπνέει ελπίδα για την ανάπτυξη της αγροτικής παραγωγής. Όμως, την ίδια στιγμή κρούει τον κώδωνα για τον κίνδυνο αφανισμού των μικρότερων μονάδων. Επιπλέον, όπως γίνεται ευκόλως κατανοητό, το εισόδημα των μικρών αγροκτημάτων μειώνεται με μεγαλύτερο ρυθμό από αυτόν των υπόλοιπων αγροκτημάτων. Με τον τρόπο αυτό διακυβεύεται η οικονομική ευημερία της ελληνικής αγροτικής παραγωγής, η οποία απαρτίζεται κατά ’κόρον από «μικρότερους αγρότες».

Τι συμβαίνει με την αγορά εργασίας;

Το πόρισμα το οποίο προκύπτει σχετικά με το μέγεθος των εισοδημάτων είναι άμεσα συνυφασμένο με την αγορά εργασίας. Είναι ευκόλως εννοούμενο, ότι τα μειωμένα εισοδήματα ανά αγρόκτημα, οδηγούν αυτομάτως σε μειωμένη ζήτηση για εργασία. Ταυτόχρονα όμως επηρεάζεται και η προσφορά εργασίας, καθώς δημιουργούνται όλο και λιγότερα κίνητρα ενασχόλησης με την γεωργία. Το σύνολο απασχόλησης στα αγροκτήματα μικρής κλίμακας μειώνεται με μεγαλύτερο βαθμό από την απασχόληση που αφορά γενικά την γεωργία, την ίδια στιγμή που η απασχόληση σε αγροκτήματα μεγάλης κλίμακας αυξάνεται. Πιο συγκεκριμένα, η ποσοστιαία μεταβολή ετήσιων μονάδων εργασίας στη γεωργία στο σύνολό της έχει μειωθεί κατά 42%, στα αγροκτήματα μικρής κλίμακας έχει μειωθεί κατά 53%, ενώ στα αγροκτήματα μεσαίας προς μεγάλης κλίμακας έχει αυξηθεί κατά 101% [1].

Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να γίνει ξεκάθαρο το παρακάτω. Φυσικά και η ύπαρξη μεγάλων και σύγχρονων αγροκτημάτων, επιφέρει πολλά οφέλη, ενώ ταυτόχρονα δίνει ισχυρή ώθηση στην αγροτική παραγωγή. Νέες μονάδες, οι οποίες βασίζονται στην ευφυή γεωργία, στην μείωση του αποτυπώματος άνθρακα, στο zero food waste και σε πολλές άλλες βιώσιμες αρχές είναι κάτι παραπάνω από ικανές, είναι απαραίτητες, ώστε να δώσουν πλήθος θέσεων εργασίας, οικονομικών απολαβών σε επενδυτές και στο κράτος αλλά και να εδραιώσουν την χώρα μας στον αγροτοδιατροφικό τομέα και όχι μόνο. Άλλωστε, είναι πασιφανές πως εχθρός των μικρών αγροκτημάτων και της ανάπτυξης δεν είναι τα μεγάλα αγροκτήματα. Το κλειδί, είναι οι αξίες της αειφορίας, της μη εντατικοποίησης της γεωργίας, της επαφής του καταναλωτή με την φύση και της κοινωνικής ισότητας. Αξίες οι οποίες έχουν τεθεί στο προσκήνιο με πλήθος μέτρων και προγραμμάτων από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη και ξεκινούν -ευτυχώς- να εμποτίζουν τις συνειδήσεις όλων μας.

Βιβλιογραφία

• Greenpeace. (2024, 3 Οκτωβρίου). Νέα μελέτη Greenpeace: το 31% των αγροκτημάτων στην Ελλάδα έχει χαθεί. Greenpeace Ελλάδα. https://www.greenpeace.org/greece/issues/diatrofi/55535/nea-meleti-greenpeace-to-31-ton-agroktimaton-stin-ellada-exei-xathei/

• Τσάλτας, Γ. Ι., & Πλατιάς, Χ. (2010). Ευρωπαϊκή Ένωση και περιβάλλον: Ανατομία μιας κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής. Ι. Σιδέρης.