Η διεθνής συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή, που υπογράφηκε το 2015 (COP21), έθεσε ως στόχο τον περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη μεταξύ 1,5 oC και 2oC έως το 2100. Οι πόλεις βρίσκονται στην πρώτη γραμμή αυτής της μάχης έναντι της κλιματικής αλλαγής και των καταστροφικών συνεπειών της για τον πλανήτη και την ανθρωπότητα. Σύμφωνα με το UN Habitat, οι πόλεις, παρά το γεγονός ότι καλύπτουν λιγότερο από το 2% της επιφάνειας του πλανήτη, καταναλώνουν το 78% της παγκόσμιας ενέργειας και παράγουν περισσότερο από το 60% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.
Με τον όρο αστική διάχυση οι πολεοδόμοι αναφέρονται στην αυξανόμενη εξάπλωση των αστικών εκτάσεων εκτός της περιμέτρου των πόλεων με τρόπο κυρίως άναρχο και μη οργανωμένο. Το φαινόμενο αυτό ξεκίνησε τη περίοδο της αστικοποίησης, δηλαδή της εσωτερικής πληθυσμιακής μετακίνησης από την αγροτική κοινωνία στα μεγάλα αστικά κέντρα, κατά τον 19ο αιώνα και ενθαρρύνθηκε από την κοινωνικοπολιτική κατάσταση της μεταπολεμικής εποχής. Η γη των προαστίων ήταν πιο προσιτή οικονομικά συγκριτικά με τη τιμή της γης στον υπάρχον δομημένο ιστό και τα σπίτια που κατασκευάζονταν στη περιφέρεια πρόσφεραν καλύτερη ποιότητα ζωής στους ενοίκους τους από τις κατοικίες στο κέντρο της πόλης: οι πολίτες είχαν τη δυνατότητα να επιλέξουν κατοικίες λιγότερο πυκνοδομημένες από τις αντίστοιχες του κέντρου, μεγαλύτερες και πιο άνετες, μέσα στο φυσικό τοπίο. Παράλληλα, η ολοένα και αυξανόμενη χρήση των αυτοκινήτων εκείνη την εποχή έκανε τις μετακινήσεις ευκολότερες ευνοώντας αυτόν τον τρόπο ζωής στις περιφέρειες των πόλεων.
Αποτέλεσμα αυτής της μη οργανωμένης ανάπτυξης της περιμέτρου των πόλεων, είναι ένα πλήθος περιβαλλοντικών συνεπειών στις σημερινές πόλεις, καθώς αυτή η αστική διάχυση έχει συσχετιστεί με την αυξημένη χρήση ενέργειας, τη ρύπανση και την εξασθένηση της ταυτότητας και της συνοχής των πόλεων.
Κύρια συνέπεια είναι η αύξηση της δραστηριότητας των μετακινήσεων, κυρίως μέσω των αυτοκινούμενων Ι.Χ (καθώς υπάρχει μεγάλη δυσκολία για γρήγορη και πλήρη κάλυψη των νέων αναγκών από το δίκτυο των μέσων μαζικής μετακίνησης), με αποτέλεσμα την κλιμακωμένη αύξηση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και την ατμοσφαιρική ρύπανση. Στις περισσότερες περιπτώσεις αστικής διάχυσης, οι νέες αστικές περιοχές που δημιουργούνται είναι κυρίως περιοχές κατοίκησης, με άμεση συνέπεια την καθολική εξάρτηση των κατοίκων από τα ιδιωτικά αυτοκίνητα για την ανάπτυξη των καθημερινών τους δραστηριοτήτων (εργασία, δημόσιες υπηρεσίες, σχολεία, φροντιστήρια κ.α.). Έτσι, το ενεργειακό κόστος ανά κάτοικο σε περιοχές αραιής κατοίκησης (για θέρμανση, μαγείρεμα, ψύξη, φωτισμό και μεταφορές) είναι πολύ πιο αυξημένο στα προάστια απ’ ότι στις αντίστοιχες πυκνοκατοικημένες γειτονιές στον πυρήνα της πόλης.
Η διαρκής αντικατάσταση των πράσινων και αγροτικών περιοχών από μονολειτουργική και χαμηλής πυκνότητας δόμηση, καθώς και η προκείμενη ατμοσφαιρική ρύπανση, έχουν προκαλέσει ένα σημαντικό φαινόμενο που πλήττει τις περισσότερες σύγχρονες πόλεις, αυτό της αστικής θερμικής νησίδας (UHI). Πρόκειται για ένα φαινόμενο σύμφωνα με το οποίο δημιουργείται ένα μη ευνοϊκό μικροκλίμα εντός των πόλεων κατά τους θερινούς μήνες καθώς η θερμοκρασία εντός της πόλης παρατηρείται κάποιους βαθμούς αυξημένη σε σχέση με την αντίστοιχη θερμοκρασία στις αγροτικές περιοχές που την περιβάλλουν.
Τα αστικά κέντρα έχουν έλλειψη σε πράσινους χώρους και η βιοποικιλότητα εντός του αστικού ιστού τους εξασθενεί διαρκώς. Παράλληλα, η διαρκής μετακίνηση των κατοίκων προς τη περιφέρεια των πόλεων δημιουργεί μη αξιοποιήσιμα, κενά κελύφη στους αστικούς πυρήνες.
Οι παραπάνω λόγοι συμβάλλουν στην υποβάθμιση της ποιότητας ζωής στις πόλεις και την εκ νέου προώθηση της πληθυσμιακής μετακίνησης στα προάστια με τις περιβαλλοντικές συνέπειες που αναφέρθηκαν, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο με δυσμενές περιβαλλοντικό και κοινωνικό κόστος. Η πολεοδομία στις ευρωπαϊκές πόλεις έχει στραφεί σήμερα στην αναζήτηση λύσεων προκειμένου να επαναφέρουν τη παλιά ζωτικότητα στα αστικά κέντρα δημιουργώντας συμπαγείς και βιώσιμες πόλεις. Οι «πόλεις των 15 λεπτών», η αναζήτηση συστημάτων κυκλικής οικονομίας στα αστικά κέντρα, η προώθηση των μικτών χρήσεων γης, είναι μερικές από τις πλέον διαδεδομένες στρατηγικές αντιμετώπισης του φαινομένου της αστικής διάχυσης στις σύγχρονες πόλεις.
Το παράδειγμα της Αθήνας αποτελεί μια χαρακτηριστική περίπτωση αστικής διάχυσης, με το ένα τρίτο του πληθυσμού της χώρας να βρίσκεται σήμερα συγκεντρωμένο στην πρωτεύουσα. Μια πρωτεύουσα με πλούσια ιστορία, όμως καλά κρυμμένη πίσω από μια πολεοδομική ανάπτυξη χωρίς σχέδιο πόλης, χωρίς επαρκή δίκτυα μεταφορών, όπου η θέση του δημόσιου χώρου δεν έχει ληφθεί υπόψιν. Με μια ματιά στη πόλη από ψηλά, φαίνεται πως ο αστικός ιστός προσπαθεί να ‘καταπιεί’ κάθε τι φυσικό και πράσινο γύρω του με τις κατοικίες να έχουν σκαρφαλώσει σήμερα μέχρι τους πρόποδες των βουνών που περικλείουν το λεκανοπέδιο, ενώ πλήθος εγκαταλελειμμένων κτιρίων «στολίζει» το κάποτε λαμπρό κέντρο της πόλης. Ποιες είναι πραγματικά οι δράσεις για την επίλυση αυτών των ζητημάτων σήμερα στην Αθήνα; Ποια η θέση της πολεοδομίας και του κράτους στην ολοένα και αυξανόμενη αστική εξάπλωση και διάχυση της πρωτεύουσας;
Πηγές
Comments